Milli Məclisin Hüquq siyasəti və dövlət quruculuğu komitəsinin üzvü, Millət vəkili Tahir Kərimli təqvim aylarına milli adların verilməsi ilə bağlı təklifini (http://qafqazinfo.az/news/detail/deputatdan-maraqli-ad-teklifi-aprel-yagis-may-cicek-noyabr-xezel-olsun-240587) dünən də nəzərdən keçirmişəm, bu gün də. Təbii ki, hər kəs bu xalqın nümayəndəsidir, bu torpağın övladıdır, xalqının dili, tarixi, mədəniyyəti ilə bağlı söz demək haqqı var. Bu, hamı üçün alqışlanmağa layiq qədirşünaslıq duyğusudur.
Qeyd edim ki, mənim Millət vəkilinin fikirlərinə münasibətim fərqlidir.
Hörmətli Millət vəkilinin dediyi kimi, ilin aylarının bu gün işlətdiyimiz şəkildə adlandırılması heç də böyük dövlətlərdən asılılıq kimi və ya digər hakim dillərin həyatımıza daxil olması səbəbi kimi qəbul edilməməlidir.
Dilin tarixində belə proseslər ola bilər. Məsələn, tarixdən bildiyimiz kimi, VIII əsrdə Sasanilər imperiyasının fəth edilməsi ilə Cənubi Azərbaycan, daha sonra isə Qafqaz Albaniyasının fəth edilməsi ilə Şimali Azərbaycan Ərəb Xilafətinin tərkibinə daxil olmuş, nəticədə ərəb dili dövlət dili mövqeyi qazanmışdır.Həmin vaxtlar fars zədaganları da xilafətdə böyük nüfuza malik olduqlarından fars dili də xüsusi imtiyaza malik olmuş, bu dildə ədəbiyyat nümunələri yaradılmışdır.
Amma ilin aylarının, beynəlxalq ölçü, çəki vahidlərinin hər ölkənin, dövlətin, xalqın dilinə uyğunlaşdırılması beynəlxalq nizamı əngəlləyə bilər.
"Yaradılmış hüquqi şəxslərə - müəssisə və məkanlara milli adlar verilməlidir” ideyanız gözəl. Dədə Qorqud cəmiyyətində ərənlərimiz Qadına "Halalım” deyib, elə düşünürəm ki, bu fəxarətdə digər heç bir dildə qarşılıq tapmaq mümkün deyi.
Çünki adın ehtiva etdiyi dəyər bizim milli kimliyimizin boyuna biçilib. Bu dəyəri Azərbaycan qadını özü qazanıb.

Tahir müəllim milli təqvim aları üçün paralel olaraq işlətməyə təklif  etdiyi adlar belədir:

1. İlk ay (yanvar)
2. Soyuq (çillə ay) ay (fevral)
3. Boz ay (mart)
4. Yağış ayı (aprel)
5. Çiçək ayı (may)
6. Əkin ayı (iyun)
7. İsti ay (iyul)
8. Biçin ayı (avqust)
9. Məhsul ayı (sentyabr)
10. Qızıl ay (oktyabr)
11. Xəzəl ayı (noyabr)
Uyğunsuzluqlar çoxdur. Fevral soyuq ay (çillə ay) kimi olacaqsa, bəs dekabr, yanvarın soyuq qayğıları? Yağış tək apreldə yağır? Yay yağışı, payız yağışı olmurmu? İyinda əkin aparıldığı kimi, payızda da səpin olur.
Payıza onsuz da "qızıl payız” deyirik. Təkcə oktyabra "qızıl” deyəcəyiksə, bəs noyabrda yığılan məhsullar bar-bəhər deyilmi? "Qızıl payız"ın başqa bir ayı olan noyabrı qızıllıqdan çıxarıb zorla niyə "xəzəl” etməliyik?
Deputat əlavə edbi ki, bizdən asılı olacaq qədər dilimizdəki əcnəbi sözləri çevirib başqa formada işlədə bilərik. Fikrimcə, "nəzərinizə çatdırırıq” sözü əvəzinə "baxışınıza veririk”; "təklif edirəm” sözü əvəzinə "irəli sürürəm”; "feil” sözü əvəzinə "hərəkət”, "və” bağlayıcısı əvəzinə "ilə” sözü ilə əvəz olunması heç bir yenilik deyil.
"Cümlədəki feilləri seçin” əvəzinə, "hərəkəti seçin” şəklində yaza bilərikmi?
Sən çıxdın qarşıma duzla, çörəklə,
Bağından dərdiyin güllə, çiçəklə.
Hörmətli Millət vəkili öz yazısının sonunda 2 termin işlətmişdir: "identifikasiya” və "atribut”. "İdentifikasiya” - "eyniləşdirmə, oxşatma”, "atribut” –" hadisənin ayrılmaz, daimi, zəruri əlaməti, xassəsi; təyin(cümlə üzvü)” deməkdir. Bu izahları həmin cümlədə mövcud sözlərlə əvəzləyib üslubi fərqləri incələyək: "….milli eyniliyimizi(oxşarlığımızı) təsdiq etmək üçün geyim, mətbəx və mədəni həyatımızda özünəməxsusluğu qoruyan eyniliyimizin ayrılmaz əlamətini saxlayan vətəndaşlıq hüququ qazandırmalıyıq”
Tahir müəllimin icazəsi ilə cümləni belə də ifadə edə bilərik: "Milli kimliyimizi təsdiq etmək üçün ictimai və mədəni həyatımızdakı özünəməxsusluğu əks etdirən geyim, mətbəx əşyalarına vətəndaşlıq hüququ qazandırmalıyıq”
Tahir müəllim hüquqşünasdır, məhkəmə sistemində işləyib. İfadfənin məntiqi və hüquqi anlamını bizdən yaxşı bilir. Mənim yazdığım cümlə də doğrudur. Amma Tahir müəllimin ifadə etdiyi cümlədəki, fikirdəki "identifikasiya”, "atribut” sözlərinin yaratdığı mahiyyət, hüquqi ehtiva baxımından mənim yuxarıdakı cümlədə təqdim etdiyim fikirdən daha dəqiq və daha doğrudur. Çünki milli dəyərlərə hüquqi varislik, cavabdehlik assosiativliyi yaradır.
Ədəbi-bədii mətnlərdə biz Azərbaycan milli koloritini yaratmaq üçün öz sözlərimizi işlətməliyik.
Amma çəki, ölçü vahidlərini milliləşdirməyə ehtiyac yoxdur.
Çünki əlavə problem yaradır. Avropa ölkələrində, tutaq ki, yol kənarında stendlərdə qarşıdakı yaşayış məntəqəsinə qədər olan məsafənin 17 mil olduğu yazılıb. İndi bu ərazidən keçən digər ölkəvətəndaşı nə bilsin ki, bu mil kilometrlə nə qədərdir: hesablama əməliyyatı aparsınmı? Kilometr kimi də ifadə edilsə, yenə iki vahid arasında fərqliliyi aydınlaşdırmaq lazım gələcək.