Müəllimlərin işə qəbulu və diaqnostik qiymətləndirilmə ilə bağlı fikirlərim (Müzakirə)

Anaveusaq.az » Layihə » Müəllimlərin işə qəbulu və diaqnostik qiymətləndirilmə ilə bağlı fikirlərim (Müzakirə)

Müəllimlərin işə qəbulu və diaqnostik qiymətləndirilmə ilə bağlı fikirlərim (Müzakirə)

Müəllif: Akif Əhmədov от 19-09-2017, 00:21

Bu qızla özəl klinikaların birində rastlaşdıq : növbə gözləyirdik ikimiz də. Bakı Dövlət Universitetini bitirmişdi. Xeyli söhbət etdik. Məlum oldu ki, orta təhsili başa vuran kimi də ali məktəbə qəbul olunub. C.Cabbarlının Firuzəsi kimi " gözəl, girdəsifət gənc bir qızdi; şərqli qızlara məxsus qara, dərin gözləri vardı... " Soruşduqlarıma verdiyi cavablar çox məntiqli idi, aydın idi. Tam əmin də idim ki, peşə və ixtisasına mükəmməl yiyələnib. Təhsilini xaricdə davam etdirmək niyyəti də bildirdi ki, bu da həmin mükəmməlliyin daha bir təzahürü idi. Amma həmsöhbət olduğum gənc mütəxəssisə yeni dərs ilinin ilk günü sinfə müəllim kimi daxil olması, şagirdlərlə salamlaşması, ilk dərsdən sonra özünü cəmiyyətə və ailəsinə müəllim kimi təqdim etməsi, təəssüf ki, qismət olmayıb. Müəllimlərin işə qəbul qaydaları haqqında eşitdiklərinin yaratdığı xof onu müsabiqəyə qatılmaqdan çəkindirib. Adını soruşmadığım bu gənc müəllimə, amma növbəti ildə müsabiqəyə hökmən qatılacağını bildirdi.

Beləliklə, məni maraqlandıran nədir?

Böyük arzularla tələbə olmağa can atan bu qızımız və onun kimi nə qədər gəncimiz təhsilini başa vurub nə üçün işsiz qalmalıdır? Axı Dövlət İmtahan Komissiyası onlara orta ümumtəhsil müəssisələrində müfafiq fənlər üzrə müəllim işləməyə hüquq verib. Dövlət İmtahan Komissiyası mənim nəzərimdə istər müəllimləri işə qəbul etmək üçün imtahan keçirən komissiyadan, istərsə də diaqnostik qiymətləndirmə keçirən komissiyadan daha mötəbərdir. Gənc mütəxəssisə qol açıb böyük sevinclə məktəbə qəbul etməkdənsə, araya daha bir baryer qoyuruq. Bu, həm də ali təhsil müəssisələrinin özünə də bir etimadsızlıqdır.

40-45 il əvvələ - orta məktəb illərimə qayıtdım. Hər həftə bir ali məktəbi televiziyada təqdim edirdilər: tələbə özfəaliyyət kollektivlərinin çıxışları olurdu. Birini ötürməzdik. Günləri sayardıq ki, 10-cu sinfi tezliklə başa vurub biz də tələbəlik həyatına baş vuraq. Bunun üçün oxumaq lazımdır və gecəni gündüzə qatıb oxuyurduq da.
Televizya və radiodan, bizdən əvvəl qurtarmış tanışlardan təyinat mərhələsi haqqında çox eşitmişdik. Ədəbi-publisistik yazılarda müəyyən romantik səhnələr bizim də arzuladığımız gələcək idi və çoxumuza qismət oldu. Təyinat bölgüsü günü saniyəbəsaniyə yaddaşıma köçüb: akt zalının qarşısında toplaşmışdıq. Təyinat komissiyasında hər kəsi fərdi olaraq dəvət edir, arzu və istəyini soruşub, buna uyğun iş yeri təklif edirdilər.

İndi isə təyinat bölgüsü yoxdur, gənclər ali məktəbi bitirib, bir növ, havadan asılı vəziyyətdə qalırlar. Hərbi xidmətdə olmayanlara elə sonuncu imtahan ərəfəsində çağırış vərəqəsi verilir, qızlara və tələbəliyə qədər hərbi xidmətdə olanlara isə "yaxşı yol” deyib, buraxırlar öz bacarıqlarının hesabına. Təsəvvür edin, min bir arzu ilə ali məktəbə qəbul olunub özünə karyera qurmaq istəyən gənc mütəxəssislərə arzularını gerçəkləşdirmək üçün meydan verməkdənsə, qarşısına şərt qoyurlar : "imtahan verməlisən”. Axı niyə? Öz ölkəsində ixtisas qasanmı bir mütəxəssis niyə yenidən imtahan verməlidir ki.? Axı o, ali məktəbdə imtahan verib bu ixtisası qazanıb, bu ixtisasa yararlı hesab edilibsə, öz struktur quruluşuna aid olan ali təhsil sisteminə Təhsil Nazirliyi niyə belə münasibət bəsləməlidir?

Yəqin ki, Təhsil Nazirliyi hər il universiteti bitirən gənclərin işlə təmin olunub-olunmaması ilə əlaqədar monitorinq aparır. Nə üçün belə monitorinqlər təhlil olunub kadr hazırlığı və gənc mütəxəssislərin ixtisasları üzrə işlə təmin olunması üçün təkliflər hazırlanmır?

Deyilənə görə, gələcəkdə test imtahanlarının tətbiqində olacaq yeniliklərdən biri də budur ki, şagirdin orta ümumtəhsil məktəbində verdiyi imtahanın nəticələri ona uyğun ali təhsil müəssisələrinə qəbul olunmaq üçün əsas verəcək. Elə isə Təhsil nazirliyi bu gün öz universitetlərini yenicə bitirmiş məzunundan öz orta ümumtəhsil məktəblərinə işə qəbul etmək üçün yenidən nə üçün imtahan götürməlidir?

Ola bilər ki, bu cür gənclərimizdən kimsə sonradan digər sagədə iş tapıb heç bu sahəyə daha qayıtmasın. Ola bilər ki, həmin gənclərdən kimlərsə, xaricə üz tutsun və orada ilişib qalsın. Qızlar isə ailə qurub, sonra da dünyaya uşaq gətirib 3-4 il müəllimlikdən kənar qalsınlar. Bu zaman artıq onların peşələrinə ali məktəbləri bitirdikləri ildəki qədər maraq qalmayacaq. Məncə, məktəblərə müəllimlərin bu qaydada sçilib-yerləşdirilməsi ciddi düşünülüb əsaslandırılmamış addımdır. Ali məktəbi bitirib isti-isti əmək fəaliyyətəinə başlaya bilməyən gənclərimiz insan resurslarının idarə edilməsi sahəsində itirdiyimiz qaynaqlardan biridir.
Görəsən, biz gənclərin seçdikləri peşələrdən soyumaması üçün onlara stimul yaratmaqdansa, niyə belə süni çətinliklər yaradırıq?
Bu gün hansı əraziyə yolun düşsə, əlinə hansı mətbuat nümunəsi düşsə, orada müəllimlərin diaqnostik qiymətləndirilməsindən söz açılır. Məktəb, müəllim zorla qınaq hədəfinə tuş edilir.
Əslində diaqnostik qiymətləndirmə tibbdə, avtomobillərə servis xidmətlərində istifadə edilən termindir. Müəllimlərin diaqnostik qiymətləndirilməsi yox, müəllim əməyinin diaqnostik qiymətləndirilməsi deyilsə və yazılsa, müəllimlər də bu qədər inciməzdi.

Feysbuk səhifələrinə nəzər salsanız, asanca hiss edəcəksiniz ki, kimi ayrı-ayrı fənlərdən sual və perspektiv plan axtarır, kimi kurs təşkil edir və sair.

Müəllimləri o qədər vahiməyə salıblar ki, 30-40 ilin müəllimi həyacan keçirir. Ömrünün ən gözəl vaxtını şagirdlərinin, çalışdığı məktəbin ömrünə qatmaq üçün aldığı cüzi maaşa qane olub fəaliyyət göstərmiş bir müəllimə- pərvanəyə indi təqaüd vaxtında, həm də yaşının ixtiyar çağında deyirlər ki, sən bu qədər suala cavab verməmisən, fəaliyyətini davam etdirə bilməzsən və ya dərs saatlarının miqdarı azaldılacaq. Ədalətlidirmi, sizcə? Əksinə, təqaüdə göndəriləndə də ona böyük bir obanın ehtiramını yaratmaq lazımdır, həm də müəllimlik peşəsinə stimul yaratmaq üçün.

Nəinki müəllimin adı yaşadığı, işlədiyi ətrafda söhbət mözusu olsun ki, bu boyda məktəbdə bütün suallara cavab verən bir nəfər müəllim olmayıb və s.

Müəllimlərin işə qəbulunun nə üçün imtahanla keçirildiyi haqqında müxtəlif cavablar var. Mən Təhsil Nazirliyinin bu məsələ ilə bağlı belə fikrinə rast gəlmişəm ki, müəllimlərin işə qəbulunu mərkəzləşdirilmiş mexanizmlə həyata keçirilməsi beynəlxalq təcrübədə də var. Guya bunu zəruri edən bir sıra asəbəblər mövcuddur. Söylənilənlərə görə, bəzi şəxslər saxta diplomlarla məktəblərə yol tapırdılar. Bəzi məktəblərdə işə çox az dərs saatları ilə müəllim qəbul edirlərmiş. Belə "kadrların” bilikləri, peşəkarlıq səviyyəsləri yoxlanılmırmış. Bu da təhsilin keyfiyyətinə mənfi təsir edirdi. Ona görə dövlət ali məktəblərini bitirmiş gənc mütəxəssislri də imtahan etmək məntiqli görünmür. Rəhbər pedaqoji kadrların keyfiyyət tərkibini yaxşılaşdırmaq lazımdır. Hansısa müəllimin çox az saatla içə qəbul olunması üçün həmin məktəbdə qeyri-hüquqi əsas yaradan (az saatla işə qəbul olunandan yazılı razılıq alınır ki, guya 4 saat və ya 6 saat dərslə təmin olunmasına etiraz etmir və ya 4-6 saat ixtisas dərsi, stavkanı tam emək üçün qalan dərs saatlarını da dərnəklə, əlavə məşqələlərlə, fakültativ saatlarla tamamlayırlar və s.), əmr verən məktəb direktoru, daha yuxarı təhsil orqanı özü cavabdehlik daşıyır. Buna görə ucdantutma işə hamını imtahanla qəbul etmək məntiqli deyil.

O müəllimlərdən imtahan götürülsün ki, müxtəlif səbəblərdən uzun müddət peşəsindən ayrı düşüb. Bu müddətdə çoxlu yeniliklər baş verib, görək, həmin müəllim yeni təlim üsulları və texnologiyalarla işləyə biləcəkmi?

Bizim dövrümüzəki kimi ali mətəblərin özündə təyinat bölgüsü keçirmək belə neqativ hallara son qoyar.

Nə deməkdir bu diaqnostik qiymətləndirmə, kimin ağlına gəldi bu? Doğrusu, mən digər heş bir sahədə bu prosesin keçirildiyini eşitməmişəm.

İnternetdə geogle vasitəsi ilə "diaqnostik qiymətləndirmə” məfhumunu aradım. Əvvəldə qeyd etdiyim kimi, tibbi və texniki xidmət mövzularından başqa heç yerdə qarşıma çıxmadı.
Təhsil nazirliyinin elektron səhifəsində isə " Müəllimlərin bilik və bacarıqlarının diaqnostik qiymətləndirilməsinin məqsədi nədir?”sualına cavabolaraq bildirilib:
- Müəllimlərin bilik və bacarıq səviyyəsinin test üsulu ilə müəyyənləşdirib üzə çıxarılması;
- bilik və bacarıqlarının diaqnostik qiymətləndirilməsi aparılan müəllimlərin həftəlik dərs yükü normasının optimallaşdırılmasının, aylıq vəzifə maaşlarının artırılmasının və maddi rifahının yaxşılaşdırılmasının təmin edilməsi;
- nəticələrdən asılı olaraq müəllimlərin inkişafyönümlü təlimlərə cəlb edilməsi.
Hələ sertifikasiya mərhələsi və attestasiya var: əlbəttə, üzücüdür. Ali mktəbi yenicə bitirmiş və müəllim ixtisası qazanmış bir bakalavr və ya magistr ixtisası üzrə lazım gələcək bilik və bacarəqları oxuduqları təhsil müəssisəsuində alıb və bunu imtahanlarla gerçəkləşdiriblər. Peşəkarlıq və metodiki bacarıq kimi keyfiyyətləri isə hələ işləməmiş necə müəyyən etmək olar, hələ bir 3-5 il işləsinlər, sonra yoxlamaq olmazmı?.
Əgər diaqnostik qiymətləndirmə budursa, Azərbaycan Respublikasının hal-hazlrda qüvvədə olan Əmək Məcəlləsinin 64, 65, 66, 67-ci maddələrindəki "attestasiya” məfhumunun ehtiva etdiyi anlamın eyni deyildirmi:

Doqquzuncu fəsil

İşçilərin və iş yerlərinin attestasiyasının keçirilməsini tənzimləyən hüquq normaları

Maddə 65. İşçilərin attestasiyası, onun keçirilməsi qaydaları və şərtləri

1. İşçilərin peşəkarlıq səviyyəsinin yoxlanılması, ixtisasına, sənətinə müvafiq olaraq onların tutduğu vəzifəyə (peşəyə) uyğun olduğunu aşkara çıxarmaq məqsədi ilə bu Məcəllənin 66-cı maddəsində göstərilən işçilər istisna olunmaqla qalan bütün işçilərin attestasiyası keçirilə bilər.
2. Yalnız müvafiq iş yerində azı bir il çalışan işçilər attestasiyadan keçirilə bilər. Hər bir işçi üç ildə bir dəfədən çox olmayaraq attestasiyadan keçirilə bilər.
3. İşəgötürənin əmri (sərəncamı) ilə işçilərin attestasiyasının keçirilməsi üçün təcrübəli, yüksək peşəkarlıq qabiliyyətinə malik, obyektivliyi və qərəzsizliyi ilə seçilən nüfuzlu şəxslərdən, habelə həmkarlar ittifaqları təşkilatının nümayəndəsindən ibarət attestasiya komissiyası yaradılır. İşəgötürən, işçinin müvafiq iş yeri üzrə rəhbəri attestasiya komissiyasının üzvü ola bilməz.
4. Attestasiya komissiyası azı beş nəfərdən ibarət olmaqla bütün hallarda onun say tərkibi təkrəqəmli olmalıdır. Attestasiya komissiyasının səlahiyyət müddəti onun yaradılması haqqında müvafiq əmrlə (sərəncamla) müəyyən edilir.
5. Attestasiya komissiyasının üzvləri tərəfindən işçiyə yalnız tutduğu vəzifəyə (peşəyə), əmək funksiyasına, ixtisasına (peşəsinə) dair, yerinə yetirdiyi işlər və onların nəticələri barədə, habelə tutduğu vəzifəyə (peşəyə) uyğunluğunu müəyyən etmək üçün zəruri olan əmək müqaviləsi ilə müəyyən edilmiş hüquqları, vəzifələri dairəsinə aid olan məsələlərlə əlaqədar suallar verilə bilər. Attestasiya olunan işçinin siyasi baxışlarına, mənəvi, əxlaqi kamilliyinə, şəxsiyyətinə, etiqadına və digər sırf şəxsi dəyərlərinə görə, o cümlədən onun intizamlılıq dərəcəsinə görə peşəkarlıq səviyyəsinin qiymətləndirilməsi yolverilməzdir.
6. Attestasiya komissiyasının işi aşkarlıq şəraitində, obyektiv, qərəzsiz və qanunvericiliyin tələblərinə əməl edilməklə aparılmalıdır. Attestasiya komissiyası qərarını gizli və ya açıq səsvermə yolu ilə səs çoxluğu ilə qəbul edir. Müvafiq iş yeri üzrə əmək kollektivi nümayəndələrinin attestasiya komissiyasının iclasında müşahidəçi kimi iştirak etmək istəyi təmin olunmalıdır.
7. Attestasiya komissiyası işçinin tutduğu vəzifəyə (peşəyə) uyğun olduğu və ya uyğun olmadığı haqqında iki qərardan yalnız birini qəbul edir. Bununla yanaşı attestasiya komissiyası bu qərarlarında işçinin başqa vəzifədə (peşədə) istifadə edilməsinin məqsədə müvafiqliyi barədə işəgötürənə tövsiyyə edə bilər.
8. Bu maddə ilə müəyyən edilmiş işçilərin attestasiyası keçirilməsinin digər qaydaları müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən təsdiq edilən normativ hüquqi aktla tənzimlənir.

Mənim qanunun bu maddələrini oxuyub başa düşdüklərim budur ki, attestasiya vasitəsi ilə müəllimlərin bilik və peşə bacarıqlarını bütün incəliklərinə qədər ölçmək və qiymətləndirməyə zəmanət var.
Əlbəttə, bütün sahələrdə olduğu kimi, pedaqoji sahədə işləyənlər peşəkarlıq və metodika baxımından yüksəkhazırlıqlı mütəxəssis olmalıdır, hətta digər peşə sahiblərindən də daha çox. Amma bunu arzu etməklə bərabər müəlim üçün elə şəraiti yaratmaq lazımdır ki, müəllim hər gün yenilənə bilsin, şəxsi təhsil və peşəkarlığını artırmaq qayğısına qala bilsin. Xüsusən, qadın müəllimlərin ailə-ev qayğıları tükənməzdir. Onlar həm bu qayğıların təminatçısı olmalı, həm də yeni dövrün tələblərinə cavab verən müəllim olmalıdır.