40-45 il əvvələ - orta məktəb illərimə qayıtdım. Hər həftə bir ali məktəbi televiziyada təqdim edirdilər: tələbə özfəaliyyət kollektivlərinin çıxışları olurdu. Birini ötürməzdik. Günləri sayardıq ki, 10-cu sinfi tezliklə başa vurub biz də tələbəlik həyatına baş vuraq. Bunun üçün oxumaq lazımdır və gecəni gündüzə qatıb oxuyurduq da.
Televizya və radiodan, bizdən əvvəl qurtarmış tanışlardan təyinat mərhələsi haqqında çox eşitmişdik. Ədəbi-publisistik yazılarda müəyyən romantik səhnələr bizim də arzuladığımız gələcək idi və çoxumuza qismət oldu. Təyinat  bölgüsü günü saniyəbəsaniyə yaddaşıma köçüb: akt zalının qarşısında toplaşmışdıq. Təyinat komissiyasında hər kəsi fərdi olaraq dəvət edir, arzu və istəyini soruşub, buna uyğun iş yeri təklif edirdilər.
Ola bilər ki, bu cür gənclərimizdən kimsə sonradan digər sagədə iş tapıb heç bu sahəyə daha qayıtmasın. Ola bilər ki, həmin gənclərdən kimlərsə, xaricə üz tutsun və orada ilişib qalsın. Qızlar isə ailə qurub, sonra da dünyaya uşaq gətirib 3-4 il müəllimlikdən kənar qalsınlar. Bu zaman artıq onların peşələrinə ali məktəbləri bitirdikləri ildəki qədər maraq qalmayacaq. Məncə, məktəblərə müəllimlərin bu qaydada sçilib-yerləşdirilməsi ciddi düşünülüb əsaslandırılmamış addımdır. Ali məktəbi bitirib isti-isti əmək fəaliyyətəinə başlaya bilməyən gənclərimiz insan resurslarının idarə edilməsi sahəsində itirdiyimiz qaynaqlardan biridir.
Görəsən, biz gənclərin seçdikləri peşələrdən soyumaması üçün onlara stimul yaratmaqdansa, niyə belə süni çətinliklər yaradırıq?
Bu gün hansı əraziyə yolun düşsə, əlinə hansı mətbuat nümunəsi düşsə, orada müəllimlərin diaqnostik qiymətləndirilməsindən söz açılır. Məktəb, müəllim zorla qınaq hədəfinə tuş edilir.
Əslində diaqnostik qiymətləndirmə tibbdə, avtomobillərə servis xidmətlərində istifadə edilən termindir. Müəllimlərin diaqnostik qiymətləndirilməsi yox, müəllim əməyinin diaqnostik qiymətləndirilməsi deyilsə və yazılsa, müəllimlər də bu qədər inciməzdi.
İnternetdə geogle vasitəsi ilə "diaqnostik qiymətləndirmə” məfhumunu aradım. Əvvəldə qeyd etdiyim kimi, tibbi və texniki xidmət mövzularından başqa heç yerdə qarşıma çıxmadı.
Təhsil nazirliyinin elektron səhifəsində isə " Müəllimlərin bilik və bacarıqlarının diaqnostik qiymətləndirilməsinin məqsədi nədir?”sualına cavabolaraq bildirilib:
- Müəllimlərin bilik və bacarıq səviyyəsinin test üsulu ilə müəyyənləşdirib üzə çıxarılması;
- bilik və bacarıqlarının diaqnostik qiymətləndirilməsi aparılan müəllimlərin həftəlik dərs yükü normasının optimallaşdırılmasının, aylıq vəzifə maaşlarının artırılmasının və maddi rifahının yaxşılaşdırılmasının təmin edilməsi;
- nəticələrdən asılı olaraq müəllimlərin inkişafyönümlü təlimlərə cəlb edilməsi.
Hələ sertifikasiya mərhələsi və attestasiya var: əlbəttə, üzücüdür. Ali mktəbi yenicə bitirmiş və müəllim ixtisası qazanmış bir bakalavr və ya magistr ixtisası üzrə lazım gələcək bilik və bacarəqları oxuduqları təhsil müəssisəsuində alıb və bunu imtahanlarla gerçəkləşdiriblər. Peşəkarlıq və metodiki bacarıq kimi keyfiyyətləri isə hələ işləməmiş necə müəyyən etmək olar, hələ bir 3-5 il işləsinlər, sonra yoxlamaq olmazmı?.
Əgər diaqnostik qiymətləndirmə budursa, Azərbaycan Respublikasının hal-hazlrda qüvvədə olan Əmək Məcəlləsinin 64, 65, 66, 67-ci maddələrindəki "attestasiya” məfhumunun ehtiva etdiyi anlamın eyni deyildirmi:

 

 

 

 

İşçilərin və iş yerlərinin attestasiyasının keçirilməsini tənzimləyən hüquq normaları 

Maddə 65. İşçilərin attestasiyası, onun keçirilməsi qaydaları və şərtləri

1. İşçilərin peşəkarlıq səviyyəsinin yoxlanılması, ixtisasına, sənətinə müvafiq olaraq onların tutduğu vəzifəyə (peşəyə) uyğun olduğunu aşkara çıxarmaq məqsədi ilə bu Məcəllənin 66-cı maddəsində göstərilən işçilər istisna olunmaqla qalan bütün işçilərin attestasiyası keçirilə bilər.
2. Yalnız müvafiq iş yerində azı bir il çalışan işçilər attestasiyadan keçirilə bilər. Hər bir işçi üç ildə bir dəfədən çox olmayaraq attestasiyadan keçirilə bilər.
3. İşəgötürənin əmri (sərəncamı) ilə işçilərin attestasiyasının keçirilməsi üçün təcrübəli, yüksək peşəkarlıq qabiliyyətinə malik, obyektivliyi və qərəzsizliyi ilə seçilən nüfuzlu şəxslərdən, habelə həmkarlar ittifaqları təşkilatının nümayəndəsindən ibarət attestasiya komissiyası yaradılır. İşəgötürən, işçinin müvafiq iş yeri üzrə rəhbəri attestasiya komissiyasının üzvü ola bilməz.
4. Attestasiya komissiyası azı beş nəfərdən ibarət olmaqla bütün hallarda onun say tərkibi təkrəqəmli olmalıdır. Attestasiya komissiyasının səlahiyyət müddəti onun yaradılması haqqında müvafiq əmrlə (sərəncamla) müəyyən edilir.
5. Attestasiya komissiyasının üzvləri tərəfindən işçiyə yalnız tutduğu vəzifəyə (peşəyə), əmək funksiyasına, ixtisasına (peşəsinə) dair, yerinə yetirdiyi işlər və onların nəticələri barədə, habelə tutduğu vəzifəyə (peşəyə) uyğunluğunu müəyyən etmək üçün zəruri olan əmək müqaviləsi ilə müəyyən edilmiş hüquqları, vəzifələri dairəsinə aid olan məsələlərlə əlaqədar suallar verilə bilər. Attestasiya olunan işçinin siyasi baxışlarına, mənəvi, əxlaqi kamilliyinə, şəxsiyyətinə, etiqadına və digər sırf şəxsi dəyərlərinə görə, o cümlədən onun intizamlılıq dərəcəsinə görə peşəkarlıq səviyyəsinin qiymətləndirilməsi yolverilməzdir.
6. Attestasiya komissiyasının işi aşkarlıq şəraitində, obyektiv, qərəzsiz və qanunvericiliyin tələblərinə əməl edilməklə aparılmalıdır. Attestasiya komissiyası qərarını gizli və ya açıq səsvermə yolu ilə səs çoxluğu ilə qəbul edir. Müvafiq iş yeri üzrə əmək kollektivi nümayəndələrinin attestasiya komissiyasının iclasında müşahidəçi kimi iştirak etmək istəyi təmin olunmalıdır.
7. Attestasiya komissiyası işçinin tutduğu vəzifəyə (peşəyə) uyğun olduğu və ya uyğun olmadığı haqqında iki qərardan yalnız birini qəbul edir. Bununla yanaşı attestasiya komissiyası bu qərarlarında işçinin başqa vəzifədə (peşədə) istifadə edilməsinin məqsədə müvafiqliyi barədə işəgötürənə tövsiyyə edə bilər.
8. Bu maddə ilə müəyyən edilmiş işçilərin attestasiyası keçirilməsinin digər qaydaları müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən təsdiq edilən normativ hüquqi aktla tənzimlənir.

Mənim qanunun bu maddələrini oxuyub başa düşdüklərim budur ki, attestasiya vasitəsi ilə müəllimlərin bilik və peşə bacarıqlarını bütün incəliklərinə qədər ölçmək və qiymətləndirməyə zəmanət var.
Əlbəttə, bütün sahələrdə olduğu kimi, pedaqoji sahədə işləyənlər peşəkarlıq və metodika baxımından yüksəkhazırlıqlı mütəxəssis olmalıdır, hətta digər peşə sahiblərindən də daha çox. Amma bunu arzu etməklə bərabər müəlim üçün elə şəraiti yaratmaq lazımdır ki, müəllim hər gün yenilənə bilsin, şəxsi təhsil və peşəkarlığını artırmaq qayğısına qala bilsin. Xüsusən, qadın müəllimlərin ailə-ev qayğıları tükənməzdir. Onlar həm bu qayğıların təminatçısı olmalı, həm də yeni dövrün tələblərinə cavab verən müəllim olmalıdır.