Kimə məxsus olduğunu xatırlamasam da,  45-50 il öncə   eşitmişəm bu fikri : " Mədəniyyətin ən yüksək forması  qeyri-müəyyənlikdir, mədəniyyətsizlikdir.”  Fikir əslində bir az da  kötü   səslənir  deyə,  unudulmaz   Nəsibə Zeynalovanın "Hicran”tamaşasında  dediyi kimi bir  az "mədəni dil”də dedim.

Psixoanaliz elminin banisi  avstriyalı Ziqmund Freydin bir məşhur fikri də bu  konteksdə  mədəniyyətin Orta həddi keçərsə,  insanoğlunu  xəcalətli edəcəyinə bir işarədir:

"Hər kəs zirvədə olmağı hədəfləyir, amma heç kim bilmir ki, zirvə yüksəlişin sonu, enişin başlanğıcıdır”.

Zirvəyə can  atan, oraya çatan  insanoğlu  bir yerdə statik, donuq qala bilməz ki, zirvədən də o yana  yol yox: odur ki, başlayacaq enişə doğru  hərəkətə.  Mədəniyyət  də də   eynən belədir.İnsan illərlə savad alır, sonra ali təhsil, magistratura... Ki  dünyagörüşü geniş olsun, kübar olsun, mədəni olsun,  öyrəndiyi, mənimsədiyi   hikmətlər, gözəlliklər əllərini yerdən götürsün.  Görüşdüyü, ünsiyyətdə olduğu  kimsə onu "qalstuklu odun parçası”na  bənzətməsin.  Özünə gəlin seçən də, kürəkən seçən də,  diplomu olmasa da,   bu qohumluğa  razı olardı, təki  gəlini   namuslu olsun, mehriban olsin, ailəcanlı olsun və yaxud kürəkəni  ağıllı olsun, mərifətli olsun, çörək qazanmağı bacarsın.   

  Keçən əsrin  ortalarına qədər  hamı oxuaya  bilmirdi ki.   Mən şəxsən  nə qədər ailə tanıyırdım ki,   ər də, qadın da  adını belə yaza bilmirdilər, amma   çox səmimi, bərəkətli, alınmaz qala kimi  möhkəm   ailələri olub.

  Təhsil sonradan   əhəmiyyət kəsb etdi, həm kişi üçün , həm də qadın üçün.  Ona görə ki, daim inkişaf edən dünyanın, cəmiyyətin  bir parçası ola bilmək   üçün mütləq  insan onu çevik olaraq izləməlidir,  ayrı-ayrı xalqları, onların tarixini, mədəniyyətini öyrənməlidir.

 Təbii ki,  insanın hər gün öyrəndiyi   hər yeni nə isə  mütləq   onun  həyat tərzində əxlaqında, baxşılarında,  geyimində bu və ya digər şəkildə öz əksini tapacaqdı. Ona görə də insan həm həyatının maddı,  həm də mədəni tərəfini  zənginləşdirmək üçün yenilənməyə hər zaman  ehtiyac duyur.

İnsanın şüurunda böyük təbəddülatlar baş verir. İnsan özü  həyatına daha dərin mənalar qatmaq istəyir. Amma bu,  intim həyat, əza həzzi demək deyil. Əza həzzi  də insan həyatının  bir  hissəsidir, amma əsası deyil, heç orta olanı da deyil.

   Əsas olanı insanın özünü  dərk etməsidir,  borcunu, vəzifəsini,  nə üçün doğulduğunu, nə üçün yaşadığını, nə üçün mübarizə apardığını, nə üçün sevdiyini dərk etməsidir.  Bəs  insan elmin,  mədəniyyətin   zirvəsinə ucalandan ordan sonra nə etməlidir? Geriyəmi – barbarlığamı  qayıtmalıdır?

Mədəniyyət   abır-həyadan, əxlaqdan uzaq olanda, bu, artıq mədəniyyət deyil mədəniyyətSİZLİKdir.

 Bizim   gözə şairimiz Davud Ordubadlı  çox sərrast ifadə edib:

Bəzəyi versəydi gözəl geyimlər,

Söyüd ağacının nə dərdi vardı?

Ağıl panamada olsaydı əgər,

Göbələk ən məşhur alim olardı.

Bizim   zaman-zaman hikmətini itirməyən elə əxlaq qayda-qanunlarımız olub,  elə zəngin  həyat-tərzimiz, adət-ənənələrimiz,  geyim mədniyyətimiz olub ki, biz onlardan uzaqlaşmamalı idik. Amma   bu gün ölkəmizə Qərb dünyasından   bir Səlib  yürüşü var:  xarici ölkələrin missionerləri  sapı özümüzdən olan baltaların əli ilə   əxlaqımızın  başını "pambıqla elə kəsirlər ki”.

  Sevimli türk şairimiz  Məhmət Akif Ərsoy demişkən:

Kim demiş Avropa insanı mədəni?

Nə ədəb var, nə həya, lüm-lüt bədəni!

Əgər mədəniyyət açıb saçmaqsa bədəni;

Desənizə, heyvanlar bizdən daha mədəni!

 

    Biz  zaman-zaman irəliyə  can atmışıq, dünya dəyərlərinə canatmışıq. Amma onların hamısı  etalon  deyil ki, onları hamısı əxz edilməli deyil ki. Heç mənə qalsa, Avropada texnoloji mədəniyyətdən savayı,  əxz edilən  bir  şey yox.

  Dünyanın heç bir yerində ailə  ittifaqı  bizdəki kimi ictimai məzmun, bəşəri mahiyyət kəsb  etməyib.

 Məsələn, guya,  Fransa dünyanın mədəni ölkələrindən hesab olunur:  guya ha.

Fransada bizdəki evlilik, nikah bizdəki kimi deyil. Orada nikah müqaviləsi yoxdur, kim  kimdən xoşu gəlsə, bəyənsə  başlayırlar yaşamağa.  Bizdəki kimi nikah müqavləsi bağlamırlar, nikah müqaviləsinin yerinə  orda "PACS"  adlı  evlilik müqaviləsi var. Sadə bir  formadır, ZAQS-lar tərəfindən deyil,  bələdiyyələr tərəfindən   bağlanır, müəyyən  vergi verirlər, heç bir öhdəlikləri yoxdur.  Ayrılanda   da məhkəmələrə müraciət etmək lazım gəlmir. "PACS"   bağladıqları yerdə gedib ərzə verib  biri sağa, biri isə  sola çevrilib 2-ci, 3-cü 5-ci sevgililiyini  yaşayırlar.

Statistikaya görə, 2000-ci ildə  evlənmiş yüzdə  75%-i  "PACS"  müqaviləsi ilə  evlənmiş heteroseksual cütlüklərə məxsus olmuşdur. Bu nisbət 173 min 45 müqavilə imzalandığı 2009-cu ildə yüzdə 95 %-ə qədər yüksəlmişdi.

 

 

 

 

 

 

Bu cür evlilikdə   cütlük nə ailə qarşısında, nə cəmiyyət qarşısında heçbir məsuliyyət daşımayacaq, əlbəttə. Bunlar 6 aydan, 1  və yaxud  neçə ildən sonra ayrılacaqsa, onlardan dünyaya gələn uşaq   necə böyüyəcək?

Siqaret, içki, azad seks istəyən  şəxslər  dünyaya övlad gətirməyəcək:  bu övladlar ya arzu olunmayan mühitdə doğulacaq,  lap    tibbi müəssisələrdə doğulsalar da,  onların  uşaqlıq həyatı, sonrakı taleləri də sual altındadır.

Meşədə, dağda  təbii halında bitən  bir  alma ilə,  insanın  öz həyətində, bağında əkib becərdiyi alma ilə fərqi  hiss  etmək   qüdrətində deyilikmi məgər?

Gözəl bir sevginin ülfətindən  dünyaya  gəlmiş  bir körpənin  şəxsiyyəti ilə  azad seks istəyən, poliamoriya  alüdəçiliyində olan bir atanın, ananın belindən gəlmiş  uşağın şəxsiyyətində  fərq olmayacaqmı?

 Əlbəttə, olacaq.    

 

 

 Normal bir ailənin  qızı gəlin köçür,  bu gəlini onların özlərinə də uyğun bir ailə eyni sevinclə qəbul edir. Ata gəlininin ayaqları altında qurban kəsdirir, ana  gəlininin ayağı ruzili-bərəkətli olsun deyə başı üzərinə   şirniyyat səpələyir.

  Bu ailədə  yeni bir həyat başlayır. Ailə nəvə gözləyir. Qayınana  bu tifilin bəlirtiləri hiss olunandan gəlinin üstündə göz-qulaq olur.Hər əsən yeldən,  hər ağır  əşyanı götürməkdən qoruyur gəlinini də, nəvəsini də. Nənə əvvəlcədən    hazırlığını görür,  bizim vaxtlarda beşiyini, indi isə "kolyaska”sını  sifariş edir. Babası, xalası, bibisi, bu ailəyə ,  həm də qızın öz ailəsinə yaxın kim varsa,  bu körpəni gözləyir. Evin divarları, həyətin bağ-bağçası gözləyir onu.

Allah bu  yaratdığını yaratmamışdan əvvəl onun  nənəsini, babasını yaradır. Bu balanın yüyrüyü salınası  ağacları yaradır,  bağ yaradır,  bu ağaclarda bar yetirir...

Hələ nəvə yoxdur ey...  Amma həm də var...

 Bax, qayınana-qayınata budur. Əgər mən bilsəm ki, mənim  bu yazımı oxuyan  kimsə nənə-baba qayğısında   boy atıb böyümüş, ətə- qana dolmuş  uşaqla   azad seks istəyən  adamların dünyaya gətirdikləri uşaq arasında  heç bir  fərq  görmürlər,  təəssüflənməyəcəm, özləri bilər. Mən yazdıqlarımı  o kəslərə yazıram  ki, onlara  bu  fikirlərin müəllifi deyil,  onun  dedikləri  əhəmiyyət kəsb etsin.

Gənclər,  yeni evlənənlər  bunu  bilməyəcəklər,  o yaşda biz də bilməmişik.  Kaş  biləydik.  Əgər   bir evin  nəvələri varsa,  baba-nənələri və yaxud hansısa biri yoxdursa, nəinki təsadüfi əlaqədən dünyaya gələn  zavallılar, hətta babası-nənəsi olmayan    uşaqlar  babalı-nənəli uşaqlardan  psixoloji vaxımdan, mənəviyyat baxımdan, idraki baxımdan mütləq  fərqlənəcək.

 Evdə körpə uşağın, nəvən var.  Amma  onun doğum günündə sən    400-500 km -lik məsafədə ondan aralıdasan. Üzürlü səbəb var iştirak edə bilmirsən.Uşaq, nəvə  bunu anlayacaq səviyyədə deyil.  Amma  uşağımız, nəvəmiz üçün borclu olduğuuz mükəlləfiyyətlərimiz var. Onlar  bunu  hiss etmir. 400-500 km- lik məsafəni  məhz ona görə  gəlsəniz də,  bunun  məxsusiliyini bilməyəcək.  Amma içdən, könüldən    yayılan impulslar, hisslər  və yaxud  gəlmədiyiniz halda,  bunun  əksi olan laqeydlik, sevgisizlik    mütləq  yerin, göyün (hər birinin 5 qatı var) qatlarında —  torpağın, havanın kütləsində mütləq var: kimə aiddir başı üstündə, ayağının altında  rol oynayır,təsir edir.  Mütləq edir.   Bu uşaqlar  sevginin özündən də  gözəldir, onların  sevilmək, ərkələnmək, nazlanmaq, şıltaqlıq etmək,  nə hiss var, hamısını etməyə   haqqı var. Onun  valideynləri əgər  bunun nazını çəkməyəcəkdilərsə, qayğısını, sevgisini  görməzlikdən  ötüb keçəcəkdilərsə,  neynirdilər  onları dünyaya  gətirib. R.Rövşənin bu şeirinin üstündən keçə bilmədim:

Şirin-şirin yuxudaydıq,

Bir zalım oyatdı bizi.

Anaların qucağından

Bu dünyaya atdı bizi.

 

Düşdük yolların ağına,

Baxtımızın soragına,

Qatdı bizi qabağına

Əlində oynatdı bizi.

 

Biz ki, yol nədi bilməzdik,

Biz ki,öl nədi bilməzdik,

Bilsək, dünyaya gəlməzdik,

Analar aldatdı bizi...

Keçən əsrin  90-cı  illərinə qədər   bizim ailə dünyasına  məxsus  əxlaq,   ədəb-ərkan  normaları    müəyyən  təsirlərə məruz qalsa da,    ruhumuzu oxşaya biləcək qədər gözəl idi. Tutaq ki,  bir ailədə  bir gəlin, 20-25 arası yaşlarında bir də qız var. Bu evə kənardan gələn  heç  fərqləndirə bilməzdi ki, bunlar ev sahibinin qızlarıdır, yoxsa gəlinləri. Və yaxud hansı  gəlindir, hansı qızdır. Çünki  gəlinlər o qədər  özləri ədəb-ərkanlı, ağayana aparardılar ki, heç ərə getməmiş qız uşaqlarına  bənzəyərdilər. Geyimlərinə, davranışlarına  son dərəcə diqqətli olardılar. Qayınata yanında  uşaqlarına, ərlərinə ayrılmazdılar  və s.  Dəmşalaq geyinməzdilər. Başqa  adam yanında (anadan və azyaşlı uşaqlardan başqa) əri ilə kəlmə kəsməzdilər,  bir-birlərinə toxunmazdılar,  qucaqlarına  uşaq götürməzdilər,  nazlamazdılar. Eynilə  oğullar da.

Onda   söz-söhbət olmazdı, ola bilməzdi. Olsaydı, ailə divarları arasında yoluna qoyulardı. Oğul anası səbirlə vacib mətləbləri həm  oğluna, həm də gəlininə  başa  salacaqdı.  Qayınana  gəlininə belə    analıq edəndə, onda onun da  qızına  hansısa  bir evdə  başqa bir qayınana mütləq belə  qayğı göstərəcəkdi.

 

 

 

 

İndi yoxdur belə şey. Ata-ana bir qədər   narazılıq  etsə, irad bildirsə, oğul arvadını da  vurub qoltuğuna  gedib kirayədə yaşayacaqlar. Oğul belə edəndə, gəlinin də ürəyindən olacaq.

 Bu, məhəbbət olmadı, övladlıq borcu olmadı.Bu, sadəcə,  subay-sağlıqlı gənclər kimi macəra həyatı yaşamaqdır.

Məsuliyyətinizi unutmayın,   şərəfinizə, sevgi borcunuza asi olmayın, gınc  Qadınlar...  gənc Analar...!

Bizim   çox  gözəl əxlaq və gözəllik sərvətlərimizi olub…

Feministlərin  düşündükləri sərhədsiz sərbəstlikləri yox,  həyat yoldaşlarınızın  sizi sevə biləcəkləri qədər  sevgi arzulayın özünüzə,  bunun  üçün çalışın. Əsl qadın səadəti  bu normaların ruhundadır.

    Mənim düşündüyümə   görə Qadına/həyat yoldaşına  əsl dəyəri  Azərbaycan əri verə bilər.  Siz   görmürsünüzmü  getdicə Qadın obrazını  nə hala gətirilər bu senzurasız informasiya,  sənət  mühitində? Siz poliamoriyaya  hədəflənmiş    eşqi yox, sizə  QADIN olaraq ən   ali dərcədə ehtiramla yanaşanın sevgisini arzulayın.

Əsl ailə həyatı, əsl qadın-kişi münasibətləri  sevginin özü qədər  dəruni olmalıdır. Amma bu sevgi mətbuatın   məşhurların gün keçirdikləri adamlara  aid etdikləri sevgi deyil.  Sevgi örtülü olalardır, uğrunda can atılanlardır.  Hardan gəldiyi, nə vaxt gəldiyi, nə vaxt  getdiyi;  necə gəldiyi, necə getdiyi  bilinməyələrdir.   

V.Səmədoğlunun  gözəl bir şeiri var:    

 

Bacarsaydım qurudardım  

 dünyanın dənizlərini.

Xəzər yudu bu gün, gülüm,

  Sahildəki izlərini.

O balaca ləpirləri

 Çoxmu gördü dünya mənə?

 Gözmü dəydi izlərimə?

 Yerə vurdun sözlərimi,

dindi yerin sarı simi...

Eşitmişəm yol üstəsən,

yaz, göndərim gözlərimi

 harda ağlamaq istəsən...      

 

 

 Sevgi budur, sevdiyinə hisslərini  çatdırmaq budur.  Belə sevgilər istənilən halda ədəb-ərkanlı olacaq. Qadın sevdiyinin ruh əkizi olmalıdır. Əza həzzi, macəra həyatına  motivasiya olunmuş  münasibət isə sevgi  deyil, onun başqadır adı.    

           Son