Türkiyədə  pedaqoji ixtisas üzrə təhsilini başa vurmuş şəxs Müəllim Bankından çıxaracağı   paketdə hansı məktəbin ünvanı yazılıbsa,  oraya da getməlidir. Əgər imtina edərsə,  adı Müəllim Bankından çıxarılır və heç bir yerdə onu müəllim kimi işə götürə bilməzlər.

 Biz oxuyan vaxtlarda  təyinat  bölgüsü vardı, qayda-qanun da vardı. Təyinat yerinə getməli idin. 3 il işləyəndən sonra  arzunla  istədiyin yerə dəyişilə bilərdin.

 Azad təyinat  da olurdu: müəyyən səbələrlə bağlı.  O vaxtı da sapınmalar olub, amma indiki qədər deyildi bu. Biz ali məktəbi bitirib  rayonlarımıza  səpələndik. İllər sonra Bakıya qayıdandan sonra  bildik ki,  öz yoldaşlarımızdan, başqa ali məktəblərdə oxuyanlardan tanıdığqlarımızdan  filənkəslər təyinat yerinə getməyiblər, müxtəlif formada   Bakıda qalıblar. Bu gün  təyinat yoxdur, deməli,  əyalətlərə  gedənlər  ya heç yoxdur, ya  da çox azdır. Deməli, hələ çox-çox illər  bu nizamsızlıqlar yenə davam edəcək: ucqar kəndlərdə müəllim çaışmayacaq,   qeyri-pedaqoji ixtisaslar üzrə texnikum, institut  bitirmişləri   kurslarla  müəllim edib buraxacaqlar məktəblərə.   Belə  kadrları idarə etmək  rəhbərlərin sağlam olmayan  niyyətləri üçün  çox əlverişli olur. Bütün  bunlardan qaçmaq üçün  dərs ilinin əvvəlindən  təhsil şöbələri  məktəblər üzrə  ehtiyacları  Təhsil nazirliyinə təqdim etsinlər. Təhsil nazirliyi müvafiq olaraq   hər ali məktəbə  bu  ehtiyac təklifini təqdim etsin ki,     ay  Universitet,  Siz Lerik rayonu  üzrə bu ixtisaslardan bu kəndərə bu qədər  təyinat verməlisiniz.  Ailə səbəbi istisna olunmaqla hər kəs  Müəllim bankından  götürdüyü rayona getməlidir.  Getmədiyi halda, Təjsil Nazirliyi bütün ali  və ümumtəhsil   məktəblərinə qədər bütün pedaoji müəassisələrdə onların işə gğtürülməsinə qadağa qoysun. Hətta  öz kəndində yer olan   bir məzun da  yalnız  bankdan çıxardığı məktəbə getməlidir. 3 ildən sonra  bu məzunların iş yerlərini arzuları ürə dəyişilməsinə təminat verməlidir.

Təhsil sistemimizdəki ciddi  problemlərin  kökündə  pedaqoji rəhbər vəzifələrə doğru olmayan təyinatlar,  ekstensiv plalaşdırma və  özbaşınalıqlardır.

Müstəqillik əldə edən  Azərbaycan  kimi kiçik bir ölkədə  sonra 70-dən çox ali və orta ixtisas təhsil müəssisələri yaradıldı,  həm də   bunların  çoxu  da özəl ali məktəb.  Rahatca pul qazanmaq yolu idi bu. Çox çəkmədi ki,  "ödənşli  əsaslar”ı    dövlət ali  məktəblərinə də  pərçim etdilər  .  

"Report”un xəbərinə görə, Bakı Slavyan Universitetinin (BSU) əlavə və qiyabi təhsil şöbəsinin müdiri  100-dən çox tələbənin təhsil haqqı kimi ödədiyi 1 000-7 000 min manat pulunu mənimsəyib (https://report.az/hadise/bsu-nun-sobe-mudiri-100-de-artiq-telebenin-tehsil-haqqini-menimseyib/).    Deməli, bu pulun dövriyədə olub -olmamasının   ciddi bir  əksikliyi yoxdur. Bəlkə də ötür-ötürə salıb  müəyyən müddətə arada əritmək də olardı. 

 "Qiyabi təhsil” nədir  bildik, bəs  ondan əvvəl yazılan  "əlavə təhsil”  nə  deməkdir? Biz oxuyan vaxtlar  pedaqoji    ixtisaslar üzrə   mütəxəssis hazırlayan  5 ali məktəb ( ADU, APİ- 2 filialı ilə birlikdə, APXDİ, APRDİ , KDPİ(Kirovabad)). İndi dövlət, özəl ali məktəblərin  çoxunda pedaqoji ixtisaslar var, 30-a yaxın  təhsil müəssisəsi  bilavasitə müəllim kadrları  hazırlayır. Bu ekstensiv planlaşmalar  rəsmi qurumlar tərəfindən buraxılıb.

5 il əvvəl  Müəllimlər İnstitutu vardı, az  qala  hər rayonda  filial  açmışdı.   Bir də gördülər ki,  ölkəni saxta  diplomlar bürüyüb, Müəllimlər İnstitutu da başda gedir. Yadınızdadırsa, 2016-cı ildə Azərbaycan Müəllimlər İnstitutunun (AMİ) Gəncə və Qazax filialının      6 min xanım məzunu adından prezident İlham Əliyevə və Azərbaycanın birinci xanımı Mehriban Əliyevaya müraciət ünvanlanmışdı(Bax: https://reyting.az/cemiyyet/1672-muellimler-nstitutunda-dehshetli-saxtakarliq-6-min-xanim-mezun-olke-bashchisina-muraciet-etdi-qanunsuzlugun-qurbani-olmushuq.html ).

 Bu institutla  bağlı daha  digır məlumat: Gəncə filialının direktoru toya nəmər əvəzinə institutun diplomunu göndərib. O, toy məclsinin sahibinə həmin diploma övladının ad və soyadını yazmasını, ixtisas seçməsini istəyib (Bax: http://www.unikal.org/news/164636/azerbaycanda-direktor-toya-pul-evezine-diplom-saldi-ixtisasi-ozun-sec).

Bir qədər araşdırma gedir deyə vaxtı uzatdılar  və  hər şey də bu uzanan  arada  yaddan çıxıb getdi. Amma  hələ də insanlar arasında  məktəb və bağçalarda saxta diplomla işləyənlərin olduğu barədə  söhbətlər dolaşmaqdadır.

    Diaqnostik qiymətləndirilmə üçün imtahan, müəllimləri işə qəbul etmək üçün imtahan,   müddətli müqavilədən müddətsiz müqaviləyə dəyişilmək üçün   imtahan .... Bunlar sadə müəllimlər  üçündür. Təhsilin, məktəbin qayğılarını daha çox çəkən   müəllimlər  üçündür. Amma    elə  imtahan növü,  monitorinq müəyyən etmirlər  ki, təhsil sisteminə pedaqoji təhsili olmayanların yol tapmasını qeri-mümkün etsin;  bu qədər pedaqoji   ixtisaslara ehtiyac  olub olmamadığını üzə çıxarsınlar;  pərakəndə halda  diplom verilmısinin qarşısını alsınlar.    Ya  hanısı  İnstitutun əsas binasından alaydı,  ya  da   bütün  diplomlar  institutun özündə yazılıb möhürlənməklə   filial direktorlarına veriləydi.

Yuxarı kateqoriya  üçün  heç bir  qoruq -qadağa, nəzarət yox, amma adicə  nüddətli müqavilə ilə  işləmək  üçün   necə  pilləli  şərtlər  qoyurlar. Bunu  mətbuatdan   götürmüşəm, baxın görün    hələ müvəqqəti vakansiya üçün   qəbul ediləcək işçiyə nə qədər baryer  yaradırlar. Məsələn, mən bu      bildirişi oxuyub heç nə başa düşmədim:

"  Müddətli müqavilə işə qəbul müsabiqəsinə kimlər qoşula bilər?

Müəllimlərin işə qəbulu üzrə bu ilki müsabiqədə iştirak edərək elektron ərizəsində vakansiya seçimi etməyən, vakansiya seçib ərizəsini təsdiqləməyən, vakansiya seçimi zamanı uğur qazanmayan, vakant yer tutub müsahibəyə gəlməyən, müsahibədə uğur qazanmayan, müsahibədə uğur qazanıb I tur və II turlarda tutduğu vakant yerdən imtina etdiyi barədə ərizə ilə İnsan Resursları Mərkəzinə müraciət edən şəxslər iştirak edə bilərlər.” 

  Təhsilimizin, məktəbimizin canı, döyünən ürəyi olan   olacaq müəllimləri  bu qədər yoxlanmalara məruz qoyan təhsil rəsmiləri özləri işə hansı imtahanlardan, hansı yoxlamalardan keçib qəbul olunublar? Ən ciddi vəzifəsi olan təhsil  rəsmilərinin vətəndaşlara verdikləri  cavablarda, mətbuat üçün verdikləri açıqlamalarda  çoxlu sayda  nitq və kargüzarlıq qüsurları var.

 Kütləvi informasiya  vasitələrində  təhsil rəsmiləri, ekspertlər, juralistlər   iddia  edirlər ki, guya diaqnostik qiymətləndirmə keçirilmədən təhsil işçilərinin əmək haqqının Avropa standartlarına uyğunlaşdırılması mümkün olmayacaqdı,    keyfiyyəti yüksəltməyəcəkdi,   təhsil sahəsində  heç   bir dəyişiklik mümkün  olmayacaqdı.  Bəli, bu gün təhsil işçiləri arasında müasir tələblərə cavab verməyən, bilik və  peşəkarlıq baxımından   zəif  olan müəllimlər var.

 Guya  7 ildir ki, keçirilən diaqnostik qiymətləndirilmə müəllimləri bilik və bacarıqlarını artırmağa sövq etməklə yanaşı, həm də müvafiq təhsil qurumlarına  müəllim bankında olan   pedaqoji kadrları "ələkdən keçirmək” fürsəti  verdi".

Sitat: "Qiymətləndirilmənin nəticələri təhsil müəssisələrinin idarəolunması zamanı əhəmiyyətli alətə çevrildi. Bakı şəhərinin ümumi təhsil müəssisələrində dərs yükü bölgüsü aparılarkən müəllimlərin diaqnostik qiymətləndirilmədəki nəticələri əsas meyar kimi götürüldü. Bununla da, peşəkar bilikləri zəif olan müəllimlərin şagirdlərə təsiri minimuma endirildi  (Bax:                                                                        https://modern.az/az/news/100983/nazirlik-resmisi-neticeleri-muellimlere-vermedik).”

Halbuki,   hər tədris ilinin başlanğıcında  dərs bölgüsü zamanı   diaqnostik  qiymətləndirilmələrdə  aşağı nəticə göstərən müəllimlərə  yuxarı bal toplayan  müəllimlərə nisbətən, daha çox dərs saatı verilməsi ilə bağlı kifayət  qədər  narazılıqlar yaranır,  bunlar mətbuatda yazılır, sosial şəbəkələrdə paylaşılır.    Bu narazılıqlar heç bitib tükənmək bilmir.

 Gəncə şəhərindən bir vətəndaş Səməd Vurğun adına 41 saylı tam orta məktəbdə baş verən ədalətsizlikdən bəhs edir. Yazılanlardan məlum olur ki, 2000-ci ildə Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin "Texnologiya" Ali Peşə İstiqaməti üzrə Bakalavr dərəcəsini bitirib  bu məktəbdə işləmiş müəlliməyə Şəki Pedaqoji məktəbinin Əmək və rəsmxət müəllimi ixtisası üzrə bitirmiş digər müəllimə  nisbətən  3  saat az dərs  veriblər. Çox maraqlı məsələdir.  Təbii ki, Ümumi təhsil müəssisələrində işləyən müəllimlərin bilik və bacarıqlarının diaqnostik qiymətləndirilməsinin aparılması Qaydalarında boşluqlar var. Həmin  Qaydalar

onu nəzərdə tutur ki, dərs bölgüsü zamanı  diaqnostik qiymətləndirilmənin nəticələri nəzərə alınsın.  İndi burada  məktəb direktorunun müdrikliyi , zəngin təcrübəsi lazım idi  ki,    çıxartdığı    qərar təkcə dərs  bölgüsünü nizamlamağa  xidmət etməyəydi, eyni zamanda  məktəbin, təhsilin   bütün digər prinsiplərinin   tamlıq, bütövlük   həlqəsində öz yerini tuta biləydi.  Bu iki müəllim arasında  mübahisə 3  saata  görə yaranıb: ali təhsilli müəlliməyə 14 saat dərs yükünü verirlər, orta natamam bir pedaqoji məktəbi bitirən müəlliməyə isə 17 saat . Direktor  çox güman ki,  pedaqoji məktəbi bitirən  müəllimənin 4  bal  daha yuxarı  nəticə göstərdiyini əsas götürüb. Elə ciddi də fərq deyil.

 Direktor rəhbərlik səriştəsi nümayiş etdirməli idi, həmin müəllimlər arasında  səmimi söhbətlər apararaq   narazılığı elə məktəbdəcə  həll edə bilərdi. 4 saat dərsə görə,  eyni amal  uğrunda   xidmət etməli olan maarif ordusunun  müəllimləri arasında ədavət, kin yaranmazd.  Tərəflər arasında  razılıq yarada bilməyəndə, ali təhsili üstünlüyünü   bu kiçik fərqin (4bal) fövqünə qaldırardı. 

40 il əvvəl mən də müəllim işləyirdim. O vaxt   bizim   ortatəhsilli  müəllimlərə bildirmişdilər ki,  bütün  müəllimlər ali təhsilli olmalıdır.  Bütün  ortatəhsilli müəllimlər  təhsillərini artırmalıdırlar. 

   Hesab  edirəm ki, Gəncədə yaranmış    konfliktdə mütləq ali təhsilli müəllimin  mövqeyi qorunmalı idi.  Sovet dövrünün  məktəb həyatında  sağlam pedaqoji, psixoloji  mühit  yaratmaq, onu qorumaq, dərinləşdirmək  ilk addımlardan biri idi.

Müəllimlərin imtahanla işə qəbul edilməsi, imtahanla iş yerini dəyişməsi,  daimi iş yerləri üçün imtahan vermək, diaqnostik  qiymətləndirilmə, sertifikasiya, attestasiya... Müəllimi bu qədər  təqib etmək olarmı? Müəllim tək məktəbin deyil, cəmiyyətin müəllimidir.  

 Müəllim adına, şəxsiyyətinə hörmət onun nüfuzunu yüksəldər, cəmiyyətə xidmətinin  məzmununa yeni çalarlar gətirər. Nəinki  ilk addımdan   test imtahanı qarşılayıb bütün fəaliyyəti boyu cürbəcürə  imtahanlarla  qoppac etmək. Müəllim məgər şagirddir, abituriyentdir, tələbədir? Axı o,  bu mərhələlərdən  keçib. Əgər o öyrədəndirsə,  müəllimin  öyrətdiyi kiminsə indi  onu  testdən keçirməsi hansı məntiqlədir?

Lap  digər dünya ölkələrində belə  nümunə   varsa da,  yenə anlaşılan deyil.Bəli,  bir hörmətli  professorumuzun dediyi kimi, təhsilə yeni baxış lazımdır.  Dünyanın  istiqaməti bunu diqtə edir. Amma bu elə anlaşılmamalıdır ki, biz çox zəngin və qədim tarixi olan Azərbaycan təhsilindən, təlim-tərbiyə  ənənələrindən, məşhur filosoflarımızın didaktik görüşlərindən uzaq düşüb, Avropa  dəyərlərinə üz tutmalıyıq.

Davamı var...