Bu gün məktəblər elə bil ki, sənaye  şirkətləri kimi idarə olunmağa itələnir. Mətbuatda  məktəblərin  gəlir əldə etmək imkanları barədə söhbətlər gedir: sinif  otaqlarını, digər infrastrukturları  icarəyə verməklə, rəqs, rəsm dərnəkləri yaratmaqla və sair.

Məktəb hara, pul qazanmaq hara? Bu, necə ola bilər? Sovet dövründə bizim məktəblərin hamısının özünün  bağı vardı, burada hər cür meyvə olurdu. Əmək təlimi dərslərində  tərəvəz əkib yetişdirmək, satmaq olardı və edirdilər də. Yay tətilində neçə günsə istehsalat təlimi olurdu və s. Buradan toplanan vəsaitlə məktəb büdcəsi yaratmaq olardı və  belə  fəaliyyət özü pedaqoji, tərbiyəvi  tutumli  bir iş idi.

Emalatxanala  vardı. Poçt qutuları, məişətdə, mətbəxdə işlənən kiçik   əşyaları düzəldib   satmaq olardı.

Yoxsa indi hansısa şou ruhlu kimsə məktəbdə rəqs dərnəyi açacaq. Kimə lazımdır belə dərnək, belə fəaliyyətin  olması, burada öyrədilən rəqs və s. Bunlar həmçinin  pedaqoji sahəyə qeyri-pedaqji ixtisaslıların yol tapmasına imkan yaradırdı.

Məsələn, kimsə hansısa rəssamlıq məktəbini qurtarıb   məktəbə əmr ala bilərdi və indi də ala bilir.  1-2  il dərs deyəndən sonra ona əmək dərslərindən, rəsmxətdən, həyat bilgisindən toplam    bir stavka  düzəldirlər.    Və yaxud    hansı musiqi məktəbi qurtarmış şəxsi  musiqi müəllimi  götürəcəklər, dərnək,    fakültativ  saat verəcəklər, sinif rəhbərliyi verəcəklər, olacaq məktəbin  aparıcı müəllimi. Eləcə  də qeyri-pedaqoji ixtisaslı ali  təhsili olanlar 1 illik kurslara  gedib olacaqlar  müəllim.  Belələri də əksərən   imkanlı, vəzifəli şəxslərin həyat yoldaşı,  qızı, bacısı, gəlini olur.

 Çox çətin və məsul  bir  vəzifə olan müəllimlik ixtisasısna  qəbulun  özünü  dəyişmək lazımdır. Kim istəsə, müəllim   ola bilirsə, onda müəllimin nüfuzu da aşağı düşəcək, məktəbin də.

Göranboyda  bir neçə il bundan qabaq rəqs müəllimi rəqs öyrətdiyi şagirdini qaçırmışdı.

 Beləsini  "müəllim” deyib, ona necə uşaq etibar etmək olardımı, ümumiyyətlə,  məktəb  şagirdini   əlavə  dərnək və ya kursa yazdırmaqla  rəqs öyrətmək kimə   və  nəyə lazımdır?   Bizim   Əminə Dilbazi, Afaq Məlikova, Roza Xəlilova, Təranə Muradova, Tamilla Məmmədova, Böyükağa Məmmədov, Kamil Dadaşov, Böyükağa Atababayev kimi məşhur   rəqqaslarımız var  və biz  onların musuqi mədənimiyyətimizdəki   fəaliyyətlərini ehtiramla qəbul edirik. Amma şagirdin  musiqi, rəsm sahəsində bilməli, bacarmalı olduqları üçün məktəb proqramlarının  verdiyi bilik və bacarıq  tam yetərlidir. Əgər  şagirddə  incəsənətin bu və ya digər sahəsinə xüsusi maraq  müşahidə olunrasa, lap yaxşı,   dərsdənkənar  vaxtlarda Uşaq-Gənclər İnkişaf mərkəzlərində, Gənclərin Respublika Bədii Yaradıcılıq Evində  yaradıçılıq qabiliyyətlərini davam etdirsinlər.  Belə mərkəzlər həm də Təhsil Nazirliyinin  tərkibində olan  müəssisələridir .

Mədəniyyət nazirliyinin tabeçiliyində olan Musiqi məktəbləri də  artıq  uzun illər  fəaliyyət göstərmiş tərbiyə məktəbləridir, onların da  zəngin ənənələri, tədris-texniki bazaları,  peşəkar da müəllimləri var. Dərsin bilik öyrətmək mahiyyəti ilə yanaşı, bəlkə də bundan daha önəmli olan tərbiyə etmək  mahiyyəti var.

 Ümumiyyətlə,   istər  bilik vermək, istərsə də   tərbiyə etmək,  bunlar  pedaqoji prosesdir, bunu ancaq  həmin  məqsədlər üçün  yetişdirilmiş pedaqoji ali  və orta ixtisas  təhsili olan  şəxslər  edə  bilər. Onların  adı  "müəllim”dir.

Müəllimlər təhsil prosesinin şah damarını təşkil edir. Bu baxımdan ilk hədəf də  məktəbin, müəllimin özünün nüfuzunun yüksəldilməsi olmalıdır.

Əgər bağça və məktəblərimiz  istər məktəbəqədər tərbiyə  müəssisələrində, istərsə də orta  məktəbdə   uşaqlara, şagirdlərə gələcəkdə  onları ahəngdar inkişaf etmiş şəxsiyyət kimi yetişdirmək üçün  lazım olan ilkin  bilikləri  verə bilmirsə,    məktəblərin  fiziki imkanları buna hazır  deyilsə,  belə bağça və məktəblər  həmin uşaqların simasında   gələcək   cəmiyyətə   problem ötürmüş olur.  Bu gün  məhəllədə, küçədə, nəqliyyatda, digər kütləvi yerlərdə yaşlı insanları   hövsələdən çıxaran  o qədər  hallar  var ki. Söz də demək olmur, adamın üzünə qaydırlar. Ahıl adamlar hamısı incidilib, küsdürülüb ki,  orda-burda gözə çox az dəyirlər. Gedin  ali məktəblərin qarşısında  dərsə gedib-gələn tələbələrə  fikir verin. Məhəllə və parklarda  uşaq və yeniyetmələrin davranışlarına baxın. Böyük əksəriyyət  vurur-yıxır, sükür,  sındırır, zibilləyir, irad tutanda da deyirlər ki, buraları təmizləyən süpürgəçi var, dövlət onlara maaş verir. Şəhərini sevmək məhəlləni sevməkdən başlayır  və daha  böyük amallara aparır.  Ailə-əxlaq dəyərlərimizin  aşınmalara məruz qalması,  dağılan ailələrin  getdikcə çoxalması, intihar hadisələrindəki artım dinamikası,  xəyanətlər  və sair bütün bunlar  cəmiyyətin   özünün  yumşaq və barışdırıcı münasibətlərindən formalaşıb.  Sərhədsiz  Avropa  sərbəstliklərinə  tolerant baxışlardan  yaranıb, ideoloji tərbiyənin  urvatsızlığından yaranıb,  kütləvi informasiya vasitələrinin dişsizliyindən yaranıb. Ümumtəhsil məktəblərindən tutmuş   ali məktəblərədək  bütün təhsil müəssisələrinin rəhbərliyinə  öz  korporativ maraqları üçün  yol tapan şəxslərin dolmalarından qaynaqlanıb.

Bu,  həm də cəmiyyətin təhsil və  mənəvi tərbiyə məsələləri ilə məşğul olmalı olan  qurumların arasında koordinasiyanın olmamasından qaynaqlanır.

Son  20-30 ildə Azərbaycanda   yeni  tikilən, eləcə də  əsaslı təmir edilən məktəb və bağçaların sayı əvvəlki yazımızda qeyd  etdiyimiz kimi,  heç vaxt indiki qədər   çox olmamışdır. Məktəblərin  tədris- texniki ləvazimatlarla,  şagirdlərin isə  pulsuz  dərsliklərlə təmin edilməsi  çox  sevindircidir.  Amma yaxşılaşan dəfələrlə qeyd etdiyimiz kimi, ancaq  məktəbin  daha çox fiziki gözəlliyidir,  sırf təhsil və pedaqoji  baxımdan yanaşsaq,  bu keyfiyyət   məktəbin fiziki gözəllyindən çox geridə qalır.

Əlbəttə, yaxşılarımız da var, amma görünür onlar azdır ki,  mənfiliklər  gözə  daha tez dəyir. Görünür   məktəb  və bağçalarımızda  məşhur pedaqoq Suxomlinskinin dediyi kimi, "ürəyini  uşaqlara  vermək” istəyənlərdən daha  çox  diplom xatirinə  müəllimlik ixtisasını seçənlər  üstünlük təşkil edirlər. Pedaqoji  rəhbər vəzifələrdə    yenilənmə çox zəif gedir.  Bütün qabaqcıl müəllimlərinrəbər pedaqoji vəzifələrdə tımsil olunması  məhduddur. Bağça və məktəblədə  30-40 il  vəzifədə olanlar var. Məktəb direktorları sanki  nazir müavinidirlər. Heç 30-40 il müəllim işləyənlərdən 5-10 müəllim tapa bilməzsiniz ki, məktəb direktorlarının biri  kimisə  firavanlığı olsun. Bunu danmaq lazım deyil, belə söhbəti dilə gətirəni təhdid  etmək lazım deyil,  güzgünü sındırmaq lazım deyil. Şəffaflığa, ədalətə əməl   etmək lazımdır.

 Uşaqlara gələcəyimiz  deyiriksə,  uşaqlar məktəb yaşından  məktəbdən, müəllimdən öyrəndiyi  bütün mükəmməlliklərin  cəmiyyətdə gerçəyini  görməlidir, doğruluq görməlidir. Onda özləri də  gələcək  cəmiyyətdə gördüklərini yaratmaq istəyəcəklər.

Yaponiya  bu gün  hansı inkişaf mərhələsindədirsə,  bunun birinci səbəbi  təhsilə, elmə verdikləri qiymətlə bağlıdır.

Yaponiya bütün uğurlarını  mövcud olduqları intellektual potensialları hesabına əldə ediblər. Ona görə  də ümidlərini  təhsilə   bağlayırlar.

Ümidləri də onları yanıltmır. Çünki Yaponlar intizamı və qanunlara tabe olmağı önə çıxaran təhsil sistemi formalaşdırıblar.

Yaponiyada müəllimlərin maaşları  da yüksəkdir,  nazirlərinin maaşları səviyyəsində.

 Saytların birində oxumuşam, bunu orada  oxuyan, təhsilini bitirdikdən  sonra  qalıb  karyerasını inkişaf etdirən bir gəncimiz yazır:

"...Yaponiyada kitab mağazalarına girəndə özümü dünyanın ən xoşbəxt insanı hesab edirəm. Bizim restoranlarımız ölçüsündə, gözəlliyində Yaponiyanın kitabxanaları, kitab mağazaları vardır. Budur, əsas inkişafın təməli. Kitab mağazalarında o qədər insan olur ki, hər kəs ayaq üstə oxuyur. Metroya girirsən hər kəs otura-otura və ya ayaq üstə, fərq etməz yenə də oxuyur. Bizdə öndə gedən universitetlərimizin önü tələbələrin dünyada bərk gedən, ən bahalı maşınları ilə dolub-daşır. Yaponiyanın ən öndə gedən universitetlərinin qarşısı isə tələbə və müəllimlərin velosipedləri ilə dolub daşır. Budur fərqimiz. Budur Yaponiyanın təhsilinin inkişafının əsas səbəbi”.

 Hər  hansı bir fəaliyyət  sahəsində  qazanılan  uğurun əsas səbəbi   fəaliyyət göstərənin öz işindən, iş yerindən aldığı məmnuniyyətlə, aldığı əmək haqqı ilə  bağlıdır. Bizdə  repitetorluq fəaliyyəti olmasa, müəllim narazılıqlarının qarşısını almaq olmaz.

  Bir müəllim dostum bu halı yumorla   belə ifadə edib:

Çiynimdə gəzdirdim bir ağır yükü,

Məktəbdə çalışdım MÜƏLLİM kimi.

Təqaüdüm çoxdur əməkhaqqından,

Bax, burda tapıram öz təsəllimi.

 Sosial şəbəkələrin birində  32 müəllim arasında aparılan bir anket sorğunun nəticələri açıqlanmışdı. Sorğuda iştirak edən 32 müəllimdən 28 nəfəri mümkün olsaydı, başqa sahədə  işləmək  stədiklərini ifadə etmişdilər. Digər 32 nəfərdən, daha bir 32 nəfərdən də soruşsa idilər, oxşar cavab  eşidəcəkdilər.

Təhsil sistemimizdəki  uğursuzluq və xoşagəlməz  halların  başlıca səbəblərindən biri də   pedaqoji  rəhbər vəzifələrə təyinatlar  zamanı  yol verilən yanlışlıqlarla bağlıdır.   

Mən orta məktəbdə oxuduğum  illərdə  məktəbimizdə, eləcə də ən yaxın kəndlərin məktəblərində  direktor olmuş şəxsləri bir-bir  xatırlayıram.

 Biri  raykomda təbliğatçı işləmişdi, oradan işdən  çıxarılıb bizim məktəbə direktor göndərilmişdi və  1 ilə yaxın məktəbimizə gəlib  getdi.   Amma  qalan    digərləri həm   təpədən dırnağacan  təhsil adamı olub,  təhsilə sanballı xidmətlər etmişdilər, həm də  həmin şəxslərin   məktəb  rəhbəri  olması Məktəb Nizamnaməsinin şərtlərinə tam uyğun idi. 

 Amma 80-ci illərdən  başlayaraq artıq  neqativ hallar   təhsilə də yol tapdı. Kimin ki  böyük vəzifələrdə adamı vardı,    istədiyi məktəbə direktor  seçilə bilirdi.  Məsələn, Xətai  rayonundakı məktəblərin birinə Nizami rayonunun  müəllimini direktor təyin etmək  hansı meyarladır?  100-dən artıq müəllimi olan məktəbə digər rayonun müəllimini gətirib direktor  qoymaq   həmin məktəbə və  orada işləyən  müəllimlərə ən böyük etimadsızlıqdır axı.

 Bakı məktəblərində  ixtisasca hüquqşünas olan məktəb direktoru var. Əmək təlimi müəlliminin, idman müəlliminin  ümumtəhsil  məktəbinin   direktor işlədiyi məktəblər də görmüşəm.

 Davamı var...